پرتو میپرسد
آتش بس اسرائیل- حماس
اخیر دولت اسرائیل و حماس آتش بس اعلام کردند. چه فاکتورهایی دو طرف را به طرف این رویداد قابل توجه رانده است؟ آیا میتواند به پروسه سازش اسرائیل - فلسطین کمک کند؟ چشم انداز و دورنمای آن را چگونه میبینید؟
فاتح شیخ :
هرچند این یک آتش بس موقت و البته نامطمئن است، اما از دو زاویه مهم و مثبت است: اول از زاویه تاثیر فوری بر زندگی روزمره مردم در غزه، که تعدیات نظامی اسرائیل و محاصره شدید اقتصادی جانشان را به لب رسانده و دوم از زاویه روند صلح اسرائیل - فلسطین که از نوامبر گذشته بدنبال کنفرانس آناپولیس وارد دور جدیدی از تحرک کند و ناپیوسته شده است.
فاکتور بلافصل پشت این آتش بس موقت، اوضاع غیرقابل تحمل و انفجارآمیز زندگی مردم ساکن غزه است که علاوه بر ناامنی دائم حاصل از تعرض نظامی، با محاصره شدید اقتصادی در ماههای اخیر به نقطه جوش رسیده است. چند ماه پیش جهان شاهد هجوم این مردم به معبر "رفح" و شهر "رفح" در مرز غزه با مصر بود که چند روزی طول کشید تا نیروهای مرزی مصر توانستند آن را مجددا به کنترل در آورند. میانجیگری دولت مصر در این آتش بس از این نظر قابل فهم است. اما نفس آتش بس حاصل فشارهای اساسی تری هم بر حماس و هم بر دولت اسرائیل است. یک سال پس از سلطه یگانه حماس بر نوار غزه شرایط زندگی مردم غزه غیرقابل تحمل تر شده است. این واقعیت حماس را ناگزیر از درجه ای سازش در برابر درجه ای از به رسمیت شناخته شدن توسط اسرائیل کرده است. اسرائیل هم در این دوره برای به سرانجام رساندن پروسه صلح با فلسطینی ها بیش از پیش زیر فشار بوده است. در عمل هم دیده است که با تشدید محاصره اقتصادی و ادامه تعرضات نظامی نمیتواند به حملات موشکی از غزه پایان دهد. این آتش بس قطعا حاصل نیاز فوری و مستقیم دو طرف است، اما در عین حال نشانه دیگری از تغییر و تحولات جدی در معادلات خاورمیانه است که موجب تحرک اخیر در کل پروسه صلح اسرائیل – فلسطین شده است.
امروز دیگر همه شواهد نشان میدهد که اسرائیل برای پذیرش اجباری دولت فلسطین زیر فشارهای همه جانبه و بیسابقه قرار گرفته و راه فرار از فشار هم دارد بیش از پیش به رویش بسته میشود. از بزرگترین حامی استراتژیکش آمریکا تا اروپا و غیره همه دارند صریح به دولتمداران اسرائیل گوشزد میکنند که مساله صلح با فلسطین و دولتهای عرب، امروز دیگر جدی تر و فراتر از آن است که فقط در موازنه قدرت اسرائیل با فتح و حماس سنجیده شود. اسرائیل اگر صدبرابر هم فشار نظامی و اقتصادی اش بر غزه و کناره غربی را بیشتر کند و به شهرک سازی در سرزمینهای فلسطینیان هم ادامه دهد، تضمینی پایدار برای امنیت و موجودیتش کسب نخواهد کرد. معادلات در مقیاس وسیعتر جهان و منطقه از پاشنه خارج شده است. در نتیجه کانال استراتژیک حفظ موجودیت اسرائیل، برعکس استراتژی تاکنونی اش، دیگر نه محروم کردن فلسطینیان و اعراب اسرائیلی از دولت مستقل و از حقوق بدیهی شان، بلکه قورت دادن این واقعیات و تلاش برای ایجاد دایره امنیتی وسیعتری به دور خود در منطقه است که در برابر تهدیدات جمهوری اسلامی بتواند به آن اتکا کند. جهت و شتاب تغییرات جهانی و منطقه ای مرتبا به زیان استراتژی کهنه شده اسرائیل کار میکند. ازجمله عروج اوباما در صحنه انتخابات رئیس جمهوری آمریکا و پیشی گرفتنش از رقیب جمهوریخواه پیام آور تغییرات جدی تری است که نمیتوان تاثیر آن بر تصمیمات سیاسی اسرائیل را دستکم گرفت. سارکوزی هم در سفر اخیرش به اسرائیل پیام صریح اتحادیه اروپا را به سیاستگذاران اسرائیل رسانده است. اسرائیل با تن دادن به آتش بس با حماس، خود را به باد تحولاتی سپرده که دارد چهره و آرایش جهان و بویژه منطقه خاورمیانه را تغییر میدهد. تلاش اسرائیل برای رسیدن به صلح با سوریه هم در همین جهت است. از آن سو نرمش نشان دادن فتح با حماس هم در همین جهت و در خدمت شتاب دادن به روند کند صلح است.
اینکه خود این آتش بس موقت شش ماهه که از پنجشنبه بیست ژوئن به اجرا گذاشته شده بادوام خواهد بود یا نه، زیاد روشن نیست. میتواند نه فقط تا موعد تعیین شده دوام نیاورد بلکه به سرعت بشکند (همچنانکه توافق چند قبضه دوحه در لبنان همین روزها با آتش دو طرف سوراخ سوراخ شد). خاورمیانه امروز بیش از هر زمان دیگر تاریخ بحران شصت ساله اش به یک میدان مین بزرگ با قابلیت های انفجاری بالا تبدیل شده است. آکتورهای سیاسی فعال در خاورمیانه متعددتر، متنوعتر و ناسازگارتر از همیشه است. قدرت چه در کل منطقه و چه در سطوح محلی تر توزیع شده تر و در حال تقسیم مجدد است، درنتیجه غیرقابل کنترل تر شده است. با اینهمه چنانکه بالاتر اشاره کردم فاکتورهای نیرومندی حکم میکند که دو طرف به دوام این آتش بس اهمیت جدی بدهند. بویژه برای حماس این یک آزمایش تعیین کننده است که نشان دهد آیا میتواند غزه را کنترل کند و در نتیجه یک شریک قابل اتکا و غیرقابل کنار گذاشتن در پروسه صلح باشد.