فرصتی برای انتخاب کمونیسم منصور حکمت

گفتگو با ایرج فرزاد بمناسبت چاپ منتخب آثار منصور حکمت

کمونیست: رفيق ايرج با تبريک و خسته نباشيد بخاطر اقدام ارزشمند چاپ منتخب آثار منصور حکمت که شما کار مهم اديتورى آن را بعهده داشتيد، لطفا براى خوانندگان کمونيست در مورد اين اقدام که از اولويتهاى حزب حکمتيست بوده، بگوئيد، اين کتاب شامل چه بخشها و چه آثارى از منصور حکمت است؟ آماده کردن آن چه مدت طول کشيد؟

ایرج فرزاد:  انتشار آثار منتخب منصور حکمت مشخصا از طرف کورش مدرسی لیدر حزب کمونیست حکمتیست به من سپرده شد.

میدانستم کار بسیار مهمی است که انرژی زیادی را میطلبید. بویژه اینکه بخشی از فایلها صوتی بودند و میبایست پیاده و مقابله و ادیت میشدند. برای من مهم بود که آخرین بحثهای منصور حکمت، چه بحثهای او در آخرین سه جلسه پلتاک و چه دیگر سخنرانیهای متاخر تر او از قلم نیافتند. فایلها و نوشته هائی که من برای منتخب آثار، ادیت و مقابله کردم، را میشود در سه بخش دسته بندی کرد. دسته ای که قبلا توسط اتحاد مبارزان کمونیست،  حزب کمونیست ایران، و در بسوی سوسیالیسم دوره اول و دوره دوم و بولتن مباحثات شوروی چاپ و منتشر شده بودند  و رفقای زیادی همت کرده و آنها را مجددا از روی نسخه چاپی،  تایپ و بازنویسی کرده بودند و در اختیار سایت منصور حکمت گذاشته بودند. بخش دوم در نشریات حزب کمونیست کارگری ایران و ارگانهای جانبی انتشار یافته بودند. یا اینکه از روی نوار سخنرانیها و مصاحبه های مختلف پیاده و در این نشریات منتشر شده بودند. اکثر قریب به اتفاق این بخش ادیت شده بودند، چرا که همانطور که گفتم قبلا در نشریات حزب کمونیست کارگری انتشار علنی یافته بودند.

بخش سوم که بیشترین انرژی را طلب میکرد فایلهای صوتی پیاده نشده بودند که آنها نیز در سایت منصور حکمت در دسترس بودند. میتوانم بگویم فقط یک اثر از منصور حکمت در این جلد آثار منتخب وجود دارد که قبلا هیچ جائی انتشار نیافته است و آنهم داستان کوتاهی است که منصور حکمت فایل آن را برای کورش مدرسی فرستاده بود و کورش از آرشیو شخصی خود برای من ارسال کرد. فایل اصلی این داستان نزد کورش مدرسی موجود است.

 اکثریت قریب به اتفاق این فایلها به همت و تلاش خستگی ناپذیر و واقعا عظیم خسروداور با کد و تاریخ و شناسنامه کامل  در سایت منصورحکمت به شکل بسیار مدرن و مسئولانه و دقیقی فرمت و سازمان یافته و در دسترس عموم قرار داده شده بودند. بنابراین میخواهم بگویم که در واقع همه این رفقا در انتشار منتخب آثار نقش داشته اند و برای من واقعا بدون این منبع حاضر و آماده و کار شده و زحماتی که رفقای بسیاری در تایپ و بازنویسی آثار چاپ شده و بویژه بدون زحمات خسرو داور، تدوین کتاب منتخب آثار منصور حکمت غیر ممکن بود.

انجام این کار و آماده کردن آن به شکل کتاب برای هفته منصور حکمت در سال ٢۰۰۵، برای من علاوه بر انجام یک وظیفه حزبی و فعالیتی در بزرگداشت منصور حکمت، انجام یک دین به عنوان یک رفیق نزدیک منصور حکمت هم بود. مرور مجدد و چند باره آثار منصور حکمت از همان بدو تشکیل سهند و بعدا اتحاد مبارزان کمونیست، شخص من را به گشتی عمیق تر در دنیای منصور حکمت، کمونیسم او و بنیانهای فکری و سیاسی و پراتیکی حکمتیسم برد. احساس میکردم که دارم به شکل دقیق تر منصور حکمت را مرور میکنم و از اینکه مجموعه ای از مبانی حکمتیسم را در یک جلد واحد تدوین و دردسترس جنبش کمونیستی، جوانان رادیکال و مشتاق این کمونیسم و نسلی از فعالین و محافل کارگری میگذارم، احساس دوگانه ای داشتم. احساس غمی سنگین از فقدان یک متفکر و فیلسوف و مارکسیست و انقلابی جسور و خلاف جریان که جنبش کمونیسم و انسانیت چه موجود عظیمی را چنین زودرس و چنین غیرعادلانه از دست داده است و اینکه اگر او در میان ما زندگی میکرد چه آثار درخشان و و راهگشاتری را در دسترس داشتیم. اما در همان حال میدیدم که مجموعه ای از مبانی حکمتیسم و کمونیسم منصور حکمت را در دست تهیه دارم، که سلاح و گنجینه فوق العاده با ارزشی از یک مکتب، از درافزوده برمارکسیسم و از رنسانس و ارتقا کمونیسم و مارکسیسم در دسترس انسان و نبرد او برای آزادی و برای انقلاب کمونیستی است. فکر میکردم، تا آنجا که به صحنه سیاسی ایران و تحولات اجتماعی و تحرکات جنبشهای اجتماعی مربوط است، چنین کتابی چه نقش و جایگاه ارزنده و راهگشائی خواهد داشت و برای مردم ایران و برای طبقه کارگر چه فرصت و امکانی را برای انتخاب کمونیسم منصور حکمت فراهم میکند. فکر میکردم اگر در سالهای منتهی به انقلاب ۵۷ کمونیسم ایران، چنین سلاح و منبع انرژی و تغییر را در دسترس میداشت، جامعه ایران چه مسیر سعادتمندی را پیش رو داشت. و دیدم که در صحنه سیاسی و اجتماعی کنونی در جامعه ایران ما اکنون  میرویم که گنجینه عظیم متفکری بزرگ و مارکسیستی پراتیک را برای بویژه نسل جوان مارکسیستها و کمونیستها و فعالین و محافل کارگری قابل دسترسی کنیم. این جنبه کار برایم آرام بخش و تسلی دهنده و در همان حال شور انگیز و موجب قوت قلب بود.

هنوز تعداد زیادی از فایلهائی را که من پیاده و یا ادیت و مقابله دوباره کرده ام در این جلد منتخب آثار نیامده اند. اساسا به دلیل اینکه حجم آنها در یک جلد از حد معقولی بالاتر بود. برخی از فایلها را میبایست چند باره چک و ادیت میکردم و از رفقای دیگری کمک میخواستم که به این ترتیب محدودیت زمانی نیز به علت چاپ تمامی فایلها و نوشته و نوارهای پیاده شده در یک جلد و یا حتی دو جلد بطور هم زمان، اضافه میشود. در ادیت دگر باره برخی فایلهای صوتی لازم میدانم از فاتح شیخ تشکر کنم که دقت و توانائی او قطعا در هرچه منطبق شدن متون چاپی به اوریژینال غیر قابل چشم پوشی است. باید از خود شما اعظم کم گویان تشکر کنم که ترجمه دو متن انگلیسی را که قبلا در فرمت اصلی انگلیسی و در سایت منصور حکمت قرار داشت، بر عهده گرفتید. من از همه رفقای دیگر که به نحوی من را یاری داده اند، در مقدمه کتاب اسم برده ام.

در مورد اینکه کتاب منتخب چه دورانی از فعالیتها و نوشته های منصور حکمت را دربرمیگیرد، هر سه دوره فعالیت او، یعنی آثار دوره فعالیت و رهبری سهند و اتحاد مبارزان کمونیست، دوران فعالیت با حزب کمونیست ایران و دوران قرار گرفتن او در رهبری این حزب و کومه له  و بالاخره دوره جدائی از حزب کمونیست ایران و تشکیل حزب کمونیست کارگری تا آخرین آثار دوره حیات او را شامل میشود. منظورم این است که منتخب آثار مهمترین نوشته ها و متون سخنرانیها و مصاحبه های این سه دوران را در بر میگیرد.

از نظر زمانی تدوین این جلد آثار منتخب حدود چهار ماه کار فشرده و پیگیر و مستمر از جانب من را طلب کرد. خوشبختانه مقارن اتمام این کتاب کورش مدرسی و نسرین جلالی به من خبر دادند که کار صفحه بندی و تنظیم آن به صورت یک کتاب را به عهده میگیرند. اگر بخواهم خلاصه کنم، این کتاب حاصل کار رفقای بسیار زیادی است، گرچه برای من حجم و فشردگی کار و تمرکز انرژی  برجستگی بیشتری داشته است. من امیدوارم بتوانم با همکاری رفقا و دوستداران کمونیسم منصور حکمت بسیاری دیگر از آثاری را که هنوز به اوریژینال آنها دسترسی نداریم، نوار سخنرانیها، مکاتبات شخصی و غیر شخصی و هر آنچه را که اثر و یادگاری از منصور حکمت است را گرد آوری و منتشر کنیم.

در اینجا لازم میدانم این نکته را توضیح بدهم که چه این جلد منتخب و چه مجلدات بعدی، که ممکن است من و یا رفقای دیگری تدوین آنها را بر عهده بگیرند، بدون اینکه فایل اوریژینال و یا دستخط  و نوار سخنان خود منصور حکمت قابل دسترسی باشند، نبوده و نخواهد بود. یعنی از نظر عموم باید مقایسه و تطابق هر چاپ و انتشار و هر نوع ادیت آثار منصور حکمت با منبع اصلی و اوریژینال ممکن باشد

کمونیست: چه اقدامات و روشهايى براى پخش اين کتاب و اشاعه افکار و آرمانهاى منصور حکمت در جامعه ايران و در خارج در دستور حزب حکمتيست قرار دارد؟

ایرج فرزاد: به نظر من آثار منتخب منصور حکمت، یک اثر گرانبها و شبیه به این است که شما مجموعه ای از آثار مهم مارکس و انگلس و لنین: کاپیتال، گروند ریسه، تزهای فوئر باخ، ایدئولوژی آلمانی، اصول کمونیسم، مانیفست کمونیست، نقد فلسفه حقوق هگل، دیالکتیک طبیعت، هیجدهم برومر و...  تزهای آوریل، دولت و انقلاب، دو تاکتیک سوسیال دمکراسی و..  مثلا در دهه ٢۰ و ٣۰ میلادی و ترجمه فارسی آنها را در مقطع بعد از اصلاحات ارضی و دوران انقلابی سالهای ۵۰ در دسترس جنبش کمونیستی میگذاشتید. از این نظر این کار فوق العاده ای است و در دسترس گذاشتن آنهم باید به همان اندازه مورد توجه قرار گیرد و سازماندهی شود. حزب حکمتیست در این رابطه انگیزه اقتصادی نداشته است و چه بسا در به سرانجام رساندن این امر مهم سوبسید هم داده است. طبعا ما خواهانیم که دوستداران منصور حکمت و مشتاقان خط منصور حکمت به ما و به امر انتشار آثار او کمکهای مالی بکنند تا هم تجدید چاپ این جلد وهم  انتشار مجلدات بعدی با مشکلات هر چه کمتری از نظر مالی مواجه باشد. اما در هر حال هدف ما اشاعه و توزیع کمونیسم منصور حکمت در ابعاد هر چه وسیعتری است. چه بسا بتوانیم در فرصت دیگری همراه با این آثار منتخب CD هائی که حاوی این ورژن از ادیت و همراه با فایلهای اوریژینال کتبی و نوشته هائی با دستخط خود منصور حکمت، صدا و صوت او و عکسهاتی مختلف او را تولید و انتشاربدهیم. بطور خلاصه تیراژ اولیه، تازه آغاز تلاشهای بسیار وسیعتری در چاپ وسیعتر و توزیع هر چه پردامنه تر آثار منصور حکمت است و عرصه ای را به روی فعالین حزب و فعالین امر انقلاب کمونیستی و هر دوستدار و علاقمند منصور حکمت باز میکند.

منصور حکمت بنیانهای یک سیستم فکری و راهها و اصول تاکتیکی برای به پیروزی رساندن کمونیسم را در دقیق ترین شکل ممکن تدوین کرده است، به مسائل سیاسی جهان ما، مسائل فرهنگی، مسائل و مشکلات ملی و اتنیکی پاسخهای روشن و شفاف و مارکسیستی و در عین حال عملی و پراتیک و به نظر من کاملا جدیدی داده است و خطوط منسجم  یک مکتب و مبانی تئوریک و متدولوژیک حکمتیسم را تعریف کرده است و کمونیسم را از تمامی شائبه های شرقی و ملی و مذهبی و عرفانی که سالهای سال و پس از شکست انقلاب اکتبر بیانهای مختلفی از یک کمونیسم دفرمه بوده اند و در حقیقت پوششی برای پیش بردن گرایشات اجتماعی و جنبشهای طبقات دیگر غیر از کمونیسم متکی به جنبش کارگری را نمایندگی کرده اند، رها ساخته است. اشاعه این مشی و این در افزوده های مارکسیسم  و این مبانی کمونیسم انقلابی، کارگری و پراتیک و در دسترس گذاشتن آن در مقیاسی وسیع و فراگیر از جمله یک کار و وظیفه اساسی حزب ماست. در این زمینه یک دنیا کار پیش رو داریم.   قطعا هر محفل، هر انسان کمونیست که بخواهد به ابتکار خود در هر سطحی در تکثیر و چاپ این کتاب و مجلدات بعدی راهنمائی بخواهد، ما آماده کمک هستیم.    

کمونیست: آيا ترجمه و چاپ اين منتخب آثار به زبانهاى خارجى و مشخصا انگليسى براى اشاعه کمونيسم کارگرى و منصور حکمت در بين نيروهاى مارکسيست، سوسياليست و کمونيست در دستور کار حزب حکمتيست قرار دارد؟  

ایرج فرزاد: من نظر شخصی ام را در این مورد میگویم. حقیقت این است که در ترجمه و انتشار آثار منصور حکمت به زبانهای دیگر ما هنوز در مراحل ابتدائی هستیم. تصور میکنم متن انگلیسی بقیه آثاری که ترجمه نشده اند میتواند نقطه شروعی برای ترجمه به زبانهای دیگری چون فرانسوی، آلمانی و ایتالیائی و اسپانیائی باشد. منصور حکمت آنطور که برای نسل کمونیستهای پس از دوران انقلاب ۵۷ در هر حال شناخته شده و ملموس و قابل درک است، هنوز برای محافل کمونیستی در سطح جهان و برای مراکز فکری و سوسیالیستی بین المللی کشف نشده است. این امر فقط از طریق در دسترس گذاشتن منصور حکمت و کمونیسم او به زبانهای اصلی که میلیاردها نفر با آن تکلم میکنند و میخوانند و مینویسند ممکن است. کمونیسم منصور حکمت ریشه در بستر اصلی کمونیسم، یعنی اروپا و جنبش کارگری طبقه کارگر مدرن و پیشرو و صنعتی دارد. بنابراین زمینه همه گیر شدن آن بویژه در کشورهای صنعتی پیشرفته وسیعا مهیاست، بار دیگر و این بار شبح حکمتیسم میتواند بر فراز اروپا به پرواز درآید. اگر یک پایه اساسی کمونیسم منصور حکمت، مبارزه با تکامل گرائی و اولوشونیسم و مرحله ای بودن اجتناب ناپذیر سیر جامعه است، و  برجسته کردن نقش و دخالت اراده انسان آگاه و طبقه کارگر مسلح به کمونیسم است، عامل و نیروی محرکه این اراده، یعنی همین مشی و دیدگاه حکمتیسم را باید بعنوان ابزار دخالت انسان در جامعه بویژه در بستری که این کمونیسم از آن برخاسته است، در دسترس گذاشت. این یکی از وظایف بسیار مهم رهبری حزب ما هم هست. باید برای این امر فوق العاده حیاتی و پایه ای طرح و نقشه و برنامه داشته باشیم و انرژی اختصاص دهیم. سازماندهی ترجمه آثار منصور حکمت، در وهله اول به زبان انگلیسی، مساله ای است که رهبری حزب ما باید روی آن فکر کند. هم اکنون ترجمه برخی آثار او به زبان عربی، ترکی و کردی در دسترس اند. فکر میکنم تکمیل و ادامه این ترجمه ها و تدوین آثار منتخب به زبانهای کردی و عربی با همکاری و دخالت رفقای حزب کمونیست کارگری عراق عملی باشد. در هر حال اگر مانیفست تقریبا  به همه زبانهای زنده دنیا ترجمه شده است، آثار منصور حکمت هم باید بتواند به سرعت چنین جایگاهی را پیدا کند.