برگزیت به کجا میرسد؟

ثریا شهابی

 مقدمه: متنی که میخوانید گفتگوی رادیو نینا در تاریخ دهم سپتامبر ۲۰۱۹ ٬ با ثریا شهابی است که برای نگارش ادیت شده است.

 وریا نقشبندی : همانطور که مطلع هستید نزدیک به سه سال است بریتانیا در یک همه پرسی به خروج این کشور از اتحادیه اروپا رای داد. در طول این سه سال موافقین و مخالفین در دو جناح مختلف، چه آنهایی که موافق خروج بریتانیا “بدون توافق” هستند و دسته دیگر که موافق خروج “با توافق” هستند در یک کشمکش حادی بسر برده اند. همین مسئله بر اوضاع اقتصادی و سیاسی جامعه نیز تاثیر زیادی گذاشته است. حتی به جای رسید که ترزا می نخست وزیر پیشین انگلیس تحت تاثیر همین بن بست ناچار شد از سمت خود استعفا دهد. اخیرا نیز بوریس جانسون به عنوان نخست وزیر جدید انگلیس ، پارلمان این کشور را به حالت تعلیق درآورد تا بتواند انگلیس را “بدون توافق” از اتحادیه اروپا خارج کند. خود این مسئله با اعتراضات وسیعی هم از طرف مردم و نهادهای مختلف مردمی  و هم از طرف مخالفین  پارلمانی آن٬ مواجه گردید. نمایندگان پارلمان از تعقیب قضایی بوریس جانسون اسم برده اند و هشدار داده اند که در صورت تکرار چنین اقداماتی با دادگاه و زندان روبرو خواهد شد. حال سوال این است که چرا برگزیت٬ هم در خود انگلستان و هم در عرصه بین المللی٬ دارای چنین اهمیتی  میباشد؟

ثریا شهابی: شما به جزییات بیشتری اشاره کردید، فقط من مقدمتا به این اشاره میکنم که تا امروز توانسته اند نخست وزیر را٬ که مجلس را معلق کرده است٬ عقب بنشانند. اما در مورد اینکه چرا برگزیت٬ هم برای بریتانیا و هم برای کل سیاست جهانی٬ ٖتا این اندازه مهم شده است. به نظر من برگزیت یکی از مهمترین گره گاههای سیاسی اقتصادی نظام کاپیتالیستی غرب است.  هنوز این غرب است که در راس کاپیتالیسم جهانی است.  هرچند الگوی رشد دست اقتصاد چین است و این چین است که دارد رشد میکند و بقیه وضعیت چین را ندارند.  اما هنوز سرکردگی بورژوازی جهانی٬ با غرب است و برگزیت یکی از مهمترین گره گاههای تجدید آرایش در صف بورژوازی جهانی است. سرنوشت ساختار اقتصادی و سیاسی جهان بورژوایی پسا برگزیت، برگزیت را به یک گره گاه مهم در تجدید آرایش بورژوازی جهانی تبدیل کرده است. صحبت از تجدید آرایش مخربی است که در دورنما است و تمام مصائبش بر سر طبقه کارگر و مردم محروم خراب میشود.  این در دورنما است! هرچند که این تنها دورنما نیست.

مسیله برگزیت٬  بریتانیا و رویدادهایش را٬ ٖتا جایی که به بورژوازی جهانی برمیگردد٬ مرکز تحولات سیاسی جهان بورژوایی قرار داده است. شما لازم نیست راست باشید یا چپ باشید که مخالف برگزیت باشید! شما شخصیتهای قدیمی و سنتی و دیپلماتهای کارکشته حزب محافظه کار را دارید که مخالف هستند، حزب کارگر را دارید که مخالف هستند، در جامعه و در پایین مخالف هستند.

برگزیت یک تحرک ساختارشکنانه است اما از زاویه راست، نه تحرک ساختارشکنانه از طرف قطب چپ٬ که   امروز گره گاه دو صف بندی شده است. یکی صفی است که مقاومت میکند و اعتراض میکند و الزاما ممکن است از حزب کارگر هم خوشش نیاد و یا اصلا از هیچ کدام یک از احزاب پارلمانی خوشش نیاید ولی پشت پروژه برکزیت خطر تعرض به دستاوردهایش را حس میکند.  وضعیت بد اقتصادی را میبیند و نگران عدالت اجتماعی است و نگران قطع امکان دسترسی شهروندان تهی دست و کم درآمد طبقه کارگر به بهداشت و مسکن و آموزش و پرورش و ادامه ریاضت اقتصادی و بدتر شدن اوضاع است.  صف دیگر صف راست بورژوایی٬  که نمی خواهد در این جهان چند قطبی متزلزل٬  با سر برود  در یک سیلاب نامعلومی که همه سرنوشت و ساختار سیاسی و اقتصادی جامعه را  بسپارد به دست افسار گسیختگی بازار و رقابت اقتصادهای ملی آلمان، فرانسه، انگلیس، آمریکا،چین و غیره. بهرحال میخواهم بگویم که در مخالفت با برکزیب٬ نقطه عزیمت های مختلفی وجود دارد. هم بورژوازی دوراندیش و به اصطلاح سنتی در غرب و هم احزاب به اصطلاح چپ و کارگری و هم مردمی که خطر این تحرک “ساختار شکنانه” ای که از زاویه راست در میدان است را حس میکند، همه شان مخالف برگزیت هستند.

اما آیا این به معنی علاقه به حفظ اتحادیه اروپا است؟! آیا این به معنی این است که ما طرفدار حفظ اتحاده بورژوازی هستیم و نگران انشقاق آن هستیم! این ها قابل بحث است. اما چیزی که قطعی است٬ این است که سرنوشت موقعیت بورژوازی غرب٬  از جمله به برکزیت بعنوان یکی از گره گاههای مهم آن گره خودره است. گره گاهی که سیر روندهای بعدی در صف بندی آن ها و مابه ازا های اجتماعی آن در جوامع امروز٬ را معلوم میکند. 

ببینید الان جهان چند قطبی است. آرایشهای دوران جنگ سرد٬ مثل ناتو و اتحادیه اروپا -  آمریکا به رهبری آمریکا و … بی مصرف شده است.  هرچند تلاش میکنند قطب جنگ سرد با روسیه را به  زور زنده نگاه دارند٬ که نگاه داشتنی نیست. همه این ها نالازم و بی مصرف شده و برهم خورده است. بورژوازی غرب پیروز برای ماندنش در راس٬  باید بتواند اقتصاد را رشد بدهد! رشد اقتصاد کاپیتالیستی هم در “کار” و به کار گیری و استثمار هرچه بیشتر و وسیع تر نیروی کار است. هیچ کدام از آنها نمی توانند کار ایجاد کنند. کار در چین است، در بنگلادش و هند است و در جغرافیا هایی است که در آنها از کارگر خاموش و ساکت و سرکوب شده میتوانند هفتاد - هشتاد ساعت کار بکشند. پس در نتیجه کارگر آمریکایی و کارگر اروپایی را نمی توانند مجبور کنند که در شرایط  بی حقوقی و استثمار مطلق کارگر در چین و بنگلادش و هند و … کار کند. این تلاش٬  ترکش های عظیم و سرنوشت سازی در جوامع غربی دارد. اگر شما امروز یک جنبش ساختارشکنانه کارگری - کمونیستی داشتید، این شرایط و انشقاقی که در اتحادهای قبلی بورژوازی دارد صورت میگیرد٬ شکافی که در صفوف بورژوازی یکدست غرب  دارد  بوجود میاید٬ بهترین موقع برای انقلابات کارگری و جایگزین کردن اتحادهای طبقه کارگر بجای اتحاد بورژوازی بود.

منتهی در غیاب آن، این جنبش ساختارشکنانه راست است که در میدان است. که  با تلاشی که در اتحادهای قبلی٬ تلاشی  که از زوایه منافع بلند مدت بورژوازی نه برای  “اصلاح” یا “تغییر” (مستقل از اینکه بشود اصلاح کرد یا نه)٬ بلکه برای رها کردن افسار رقابتهای “ملی”  اقتصادی- نظامی و سیاسی بین قدرت ها٬ است. اینکه اقتصاد ملی شدنی است یا نه٬  که به اعتقاد من شدنی نیست٬ سوال بازی است.  اما بلاخره همین جنگهای تجاری٬  مصائب و مخاطرات زیادی پیش پای طبقه کارگر و کل شهروندان در غرب میگذارد و گذشته است. 

بورژوازی غرب متحد بی چون و چرا آمریکا بود.  ولی در آن  شکاف ایجاد شده است. خود اروپا مدت ها است که  یک قطب است. آمریکا یک قطب است. روسیه نه از نظر اقتصادی که نه  از نظر نظامی یک قطب است و چین از نظر اقتصادی و …  این ها قطبهای هستند که توازن قبلی را قبول نمیکنند. آمریکا هم که در راس توازن قبلی بود و به اصطلاح رییس جبهه پیروز بود٬ نمیتواند متحدین قبلی خود را٬ نه در خاورمیانه و نه بعد از تخریب خاورمیانه و نه  در هیچ کجای دیگر٬ پشت سر خود “با اطمینان” نگاه دارد.

شکاف بین آمریکا و اروپا خیلی وقت است که صورت گرفته است. پس از حمله اول به عراق و بعد از تبعات یازده سپتامبر٬  که آمریکا توانست به ضرب زور آن٬ و به اتکا تروریسم دولتی٬  کل بورژوزای اروپا و جهانی را پشت سر خود بسیج کند٬   آن دوران دیگر تموم شد.

شکاف بین اروپا و آمریکا واقعی است. شکاف سیاسی، شکاف اقتصادی و رقابت در ایفای نقش سیاسی و اقتصادی در جهان . آمریکا٬  طرفدار از هم پاشیدن اتحادیه اروپا است.  برای اینکه یکی از قطبهای رقیب تضعیف میشود. بریتانیا که همیشه متحد استراتژیک آمریکا بود٬ و در عین حال بدون نزدیکی با اروپا و “اتحاد با اروپا”٬  امکان ندارد از نظر اقتصادی بتواند روی پای خود بایستد٬ در بن بست است. بهرحال بورژوازی غرب جواب اقتصادی و جواب مدل رشد اقتصادی ندارد. از هم پاشاندن به این شکل و از هم پاشاندن اتحادهای قبلی و توازنی که پیشتر صورت گرفته بود٬  و سپردن همه چیز دست رقابتهای خودبخودی علاوه بر اینکه اتحاد بریتانیا را زیر سوال میبرد٬  که اسکاتلند و ایرلند به سختی بتوانند با آن بمانند٬  علاوه بر صدماتی که به اقتصاد بریتانیا میخورد٬  که تبعاتش گریبانگیر شهروندان و کارگران و حقوق بگیران را میگیرد و فی الحال گرفته، منتهی مهمتر از همه باعث میشود که جنبش های ناسیونالیستی و طرفدار جدایی در فرانسه و در سایر کشورهای دیگر اروپای٬ اوج و  پا بگیرد .

توافقاتی که قبلا بود٬ زمینه ای فراهم میکرد برای طبقه کارگر کل اروپا٬  که بتواند اتحادهای فراکشوری اش را گسترش دهد! این شکل از انشقاق٬ همسرنوشتی و نزدیکی و اتحاد طبقه کارگر اروپا را دچار ضربات زیادی میکند. مستقل از اینکه طبقه کارگر اروپا چه اندازه از این شرایط بیشترین استفاده را کرده است یا نکرده است٬ که به نظر من به دلیل بودنش  زیر سیطره سنت ترد یونیسم که مانع گسترش آن بوده است٬ از آن استفاده نکرده است.

پاسخ به سوالاتان را کوتاه کرده باشم٬ این سرنوشت بورژوازی غرب است٬  که در راس بورژوازی جهانی است.  از نظر سیاسی و روند تقابلها و رقابتها و جنگ قدرتها٬  که بین قطب ها و شرکای به اصطلاح قطب پیروز جنگ سرد صورت میگیرد، برگزیت جهت و روندهای آن را معلوم خواهد کرد. ما خیلی وقت پیش وقتی برگزیت صورت گرفت٬  گفتیم که دعوا بر سر چه چیز است. وقتی خاورمیانه را خراب کردند گفتیم که دعوا بر سر معضلات خود بورژوازی غرب است. دعوا بر سر معضلات الگوی رشد بورژوازی پیروز بعد از جنگ سرد است و اینکه چگونه میخواهد رئیس دنیا بماند!  وقتی نمی تواند الگوی رشدی را به دست بدهد و رشد در چین است که با کارگر ساکت و خاموش و برده وار و بی حقوق توانسته است این رشد اقتصادی که امروز چین دارد را بدست بدهد. چگونه میتواند با آن  رقابت کند و آن را عقب بزند. اقتصادی که به آن شکلی که گفتم توانسته است تمام بازارهای محصولات جهانی را تسخیر کند. این معضل بورژوازی غرب پیروز جنگ سرد است. ما گفتیم که که بالاخره این جنگ برمیگردد به “خانه” اش! جنگی که بیش از دو دهه در میدان دیگری٬ در “حاشیه ها”٬  مشغول آن بودند. به بهانه های مختلف در خاورمیانه و با براه انداختن جنگهای نیابتی و .. جدال قدرت شان را به خاورمیانه آوردند و آن را قومی و ملی و مذهبی و تخریب کردند. و ترامپ پس از خاورمیانه٬  سعی کرد که آن به بهانه خطر کره شمالی  به “خاوردور” و به جغرافیای اقتصاد چین  ببرد٬ که نتوانست! و امروز کاملا برگشته است به “خانه”!  امروز علنی از جنگ تجاری جاری در میان قدرت های اقتصادی٬ صحبت میکنند. “برگزیت” سیری را نشان میدهد که در دل آن٬ تقابل و رقابت و جنگ قدرت بین قطبهای بورژوازی غرب و آمریکا٬ نهایتا سرنوشتش رقم میخورد.

اجازه بدهید اینرا  در ادامه بگویم که در بریتانیا صفی که در مقابل برگزیت میایستد٬  تا آنجایی که به احزاب خارج از پارلمان برمیگردد، مقاومت از پایین است.  در بالا احزاب سنتی در پارلمان٬  که به اصطلاح نگران از هم پاشیده شدن شیرازه همه چیز هستند و نگران سپردن سیاست و دیپلماسی و ایدئولوژی به کارکرد عنان گسیخته بازار و رقابت  دولت ها٬  یعنی آن چیزی است که از ترامپ تا جانسون با آن امید بسته اند و زیر پرچم طرفداری از  “برکزیت” خود را نشان میدهد.  طرفداران آتشین “برگزیت”٬  نماینده این جنبش ساختار شکنانه اند٬ از زاویه راست افراطی.  این یک سیر ساده نیست و مقاومت از پایین وسیع است و هرچه بیشتر جامعه در حال قطبی شدن است.

ما همان موقع هنگامی که اتحادیه اروپا شکل گرفت٬  از آن طرفداری کردیم.  نه به دلیل اینکه طرفدار همه اتحادهای بورژوازی هستیم.  مثلا اتحاد آمریکا با کانادا و قطبهای دیگر٬ الزاما میتواند امر ما نباشد. ما نگاه میکنیم که چه چیزی به طبقه کارگر میرسد .منتهی تا جایی که به اروپا برمی گردد، اروپا از نظر ایدئولوژیک، از نظر فرهنگی ، از نظر جنبش های سیاسی و از نظر جنبش های طبقاتی٬  قرن ها از آمریکا جلوتر است. مستقل از قوانین و مقایسه قوانین٬ در عملکرد اجتماعی جلو تر است. بطور واقعی حق و حقوق کارگر، حق و حقوق شهروندی٬ جایگاه دیگری در اروپا دارد. این ناشی از دستآوردهای تاریخ انقلاباتی چون  کمون و انقلاب فرانسه، انقلاب صنعتی و.. بالاخره دو جنگ جهانی که فاشیسم و تخریب ازان اروپا بود نه آمریکا، است. در نتیجه بورژوازی اروپا از این نظر از بورژوازی آمریکا دوراندیش تر و از این نظر مخاطرات رها شدن افسار رقابت درون خودشان را٬ تجربه کرده است و در مقابل اش مقاومت میکند. به این دلیل است که٬ علیرغم تمام اختلافات و صف بندی چپ و راستی که در احزاب پارلمانی است٬  ولی شما می بینید که چطور یک مکانیسمی حتی در بالا در مورد “برکزیت” تلاش و مقاومت میکند٬ مستقل از اینکه می تواند یا نمیتواند٬ و آن را “در کنار پایین” قرار میدهد! پایینی که “برگزیت” برایش مانند چتری است.  که در اعتراض به آن٬  در واقع اعتراضش به ادامه ریاضت اقتصادی و خطر قطع مزایا و حقوق و آزادیهایی است که تاریخا طبقه کارگر انگلیس، تاریخا طبقه کارگر اروپا در فرانسه و آلمان و سوئد کسب کرده اند.  این خطر را احساس میکند. چیزی که آمریکا به این درجه فاقد آن است. محرومین در بریتانیا نگران اند که  الگوی سیاسی و اقتصادی جامعه آمریکایی٬ یعنی قطع مزایا و حمایت های جامعه از بخش های آسیب پذیر تر و  .. و رها شدن عنان بازار آزاد٬ و به درجه زیاد تری  رها شدن کنترل دولت ها بر کارکرد سرمایه٬ در بریتانیا با اجرای برکزیت٬ پیاده شود.  توجه ما به برکزیت طبعا از این زاویه است که٬ تغییر مناسبات بالا در جوامع اروپای٬ شکل گیری اتحاد کشورهای اروپایی٬  این امکان را برای طبقه کارگر فراهم کرده بود که بتواند اتحاد فراکشوری اش را شکل دهد.

وریا نقشبندی: شما به صف بندیها و قطب بندیهای حول مسئله برگزیت که شکل گرفته اشاره کردید و جدالی که بین گروههای مختلف وجود دارد را گفتید.  امروز شاهد دو صف هستیم. گروههای که موافق “خروج بدون توافق” هستند و از طرف دیگر صف مقابل که “موافق خروج با توافق” هستند.  در عین حال ما نیمی از جامعه را هم داریم که از روز اول همه پرسی به برگزیت نه گفتند. شما در این جدال٬  این صف بندیها را چگونه تعریف می کنید؟ توازن آن در جامعه٬  بعلاوه در بعد سیاسی٬ را  چگونه ارزیابی میکنید؟

ثریا شهابی: ببینید طبق همان معیارهای دموکراسی پارلمانی که ما آن را دیکتاتوری بورژوایی مینامیم٬ (که هر چهار سال یه بار٬ شما باید بیایید رای بدهید که  یک عده بروند به پارلمان٬  و شما هم دستتان به هیچ جای دیگری برای کنترل و اعمال اراده بند نیست) ٬ طبق موازین خودشان٬  کاری که اینها می کنند قانونی نیست. آن رفراندوم و به این شکل٬  با کلی دروغ و با کلی مهندسی کردن پروژه های سرتا پا دروغ٬  تا نخست وزیری که نماینده اقلیت بسیار بسیار کوچکی است، تا برد و باختهای که نماینده اکثریت جامعه در آن غایب است٬ با همان معیارها و موازین خودشان٬ قانونی نیست. مستقل از اینکه اکثریت میتواند تصمیم غلطی بگیرند٬ اما برگزیت با رای بسیار کوچکی در یک گره گاه ترس و وحشت و دروغ و فشار خارجی ستیزی ناسیونالیسم افراطی و… توانست رای بیاورد.

اما در مورد “خروج بدون توافق” و “با توافق” بریتانیا از اتحادیه اروپا!  باید اولا به این اشاره کنم که هیچ کدام از احزاب سنتی دوراندیش بورژوایی در اروپا٬  طرفدار برگزیت نیستند.  نه در فرانسه و نه در آلمان و نه در هیچکدام از این کشورها. اینکه لوپن را داریم در فرانسه، خوب او امید بسته که برگزیت به آن جنبش ناسیونالیستی و راست افراطی٬  قوت قلبی بده تا آنها بتوانند عروج بکنند. اما هیچکدام از جریانات بستر رسمی بورژوایی٬ موافق آن نیستند. از این نظر همانقدر اتحادیه اروپا نمی خواهد که انگلیس جدا شود که انگلیس نمیخواهد و همانقدر که آلمان و فرانسه نمیخواهند. اینکه در مراودات و مذاکرات چه خط و نشانی برای هم میکشند تعیین کننده نیست. امروز و از ابتدا هم شفاف و روشن حرف میزنند که به ضرر “همه ماست” و “کشتی”  است که “همه ما با هم در آن غرق میشویم”.